Het wordt een bijzondere toevoeging aan de skyline van Rotterdam: de Terraced Tower, aan De Boompjes, een beeldbepalend project ontwikkelt door Provast. Een woontoren waarbij bewoners zelf hun eigen woonwensen kunnen vormgeven en via een royale terras-buitenruimte in verbinding staan met stad en rivier. Verantwoordelijk voor het ontwerp zijn de architecten van OZ, die voor de uitvoering nauw samenwerken met de bouwers van BESIX. Hoe kijken beide bedrijven aan tegen het project en het belang van samen optrekken en kennis ontwikkelen? Marlies Zwols en John Bosch van OZ en Stijn van de Sande van BESIX geven hun visie.

Het kantoor van architectenbureau OZ op IJburg biedt een prachtig zicht op de omgeving. In dit bedrijfsverzamelgebouw aan de Pedro de Medinalaan huizen allerlei bedrijven die iets met de gebouwde omgeving van doen hebben; een aanduiding als ‘Bouwhuis’ zou het niet misstaan. Vanuit deze uitvalsbasis zijn de vier partners van OZ – ieder met hun eigen architectonische handschrift – betrokken bij een veelheid aan projecten, ondersteund door een keur aan medewerkers. Met succes, zo geeft associate Marlies Zwols bij het begin van het gesprek aan: ‘We realiseren momenteel veel grote binnenstedelijke projecten, met name in de Randstad. Naast de Nederlandse projecten zijn we ook actief in een aantal andere Europese landen en Latijns-Amerika.’ Het van oorsprong Belgische bouwbedrijf BESIX kan op een al even fraai track record bogen, met projecten die all over the world worden gerealiseerd – tot en met het hoogste woongebouw aan toe. Commercieel directeur Stijn van de Sande geeft aan dat zijn onderneming inmiddels 27 jaar in Nederland actief is en aanvankelijk vooral aan de infra-kant projecten realiseerde, zoals de Piet Heintunnel die (even verderop) dient als ontsluiting van het Amsterdamse Oostelijk Havengebied. ‘Daarna kwamen we onder meer op de Kop van Zuid terecht, voor de bouw van woontoren Montevideo. Nederlandse aannemers vonden dat in die tijd toch wel spannend, wij durfden het wel aan. Daarbij gebruikmakend van de kennis die we internationaal hadden opgebouwd.’

Snel schakelen
Net als OZ heeft BESIX een voorliefde voor complexe stedelijke projecten. Hij wijst op het Sluishuis dat even verderop op IJburg uit het water komt: ‘Dat zijn de projecten waar we goed in zijn. Daarbij ondersteund door onder meer een eigen ingenieursbureau in Brussel, een uniek kenniscentrum dat betrokken is bij grote opgaven over de hele wereld. Met expertise van geothermie tot en met geveldetails.’ De bundeling van knowhow komt zeker ook van pas als er heel snel geschakeld moet worden: ‘Bij de bouw van de hoogste toren in Afrika werd aan ons gevraagd of we het project in twee maanden konden overnemen richting de realisatie. Dan helpt het wanneer de organisatie snel kan schakelen.’
Over de rol van de architect in het algemeen zegt Van de Sande: ‘Wij zien de architect nog echt als de bouwheer en zoeken die rol ook bewust op. Om daarmee beeldbepalende architectuur te kunnen realiseren. We werken daarom ook niet met één bouwsysteem. Het is steeds het opzoeken van het optimum tussen architectuur, logistiek, techniek en economie.’
Samenwerking zit daarbij in het DNA van BESIX, aldus Stijn van de Sande. ‘Maar ook de bouwcultuur in een land is heel bepalend voor hoe partijen met elkaar omgaan. In Nederland is bijvoorbeeld sprake van een can do-mentaliteit, waarbij de zoektocht naar nieuwe mogelijkheden niet wordt geschuwd. Het gaat altijd eerst om de ambitie en inspiratie, het ideale. Ik vind dat een optimistische boodschap. Zeker ook de architect moet daar heer en meester in zijn. Als het hele bouwteam geïnspireerd raakt, ontstaan er mogelijkheden. Door de synergie kom je dan samen verder.’

In gesprek gaan
Het is een visie die Marlies Zwols kan onderschrijven: ’10 jaar geleden heeft OZ de steven gewend. We zagen de veranderingen in de markt en in onze rol. Het heeft er onder meer toe geleid dat we meer in de voorfase van projecten actief zijn geworden. Sterker nog: we helpen mee ze van de grond te krijgen, zoals in Amsterdam Zuidoost succesvol is gebeurd. Daarbij kijken we ook anders naar onze partners in de keten. Die zijn niet de “tegenstander”, zoals in het verleden nog wel eens werd gedacht. Het gaat er onder meer om samen de businesscase positief te herformuleren in plaats van bot te bezuinigen. Dat betekent dat we meer met elkaar in gesprek moeten gaan.’ Door dit andere optreden slaagde OZ er in crisistijd in om allerlei projecten, vaak ook met andere vormen van opdrachtgeverschap, in beweging te krijgen. ‘Bijvoorbeeld de studenten huisvesting. We hebben als bureau het elastiek uitgerekt en nieuwe niches ontdekt, ook door zelf verkenningen te doen. Achteraf is dat de goede keuze geweest: bewust nadenken over onze strategische opties. Wat zijn de onderscheidende competenties die we kunnen inzetten? We zijn geen ontwikkelaar maar kennen wel veel partijen. En we komen binnen via de opgave. Veel architecten zitten vast in het aanbestedingsmodel. Wij hebben bewust gezegd: waarin gaan we investeren? In het uitbouwen van onze lokale netwerken bijvoorbeeld.’

Eindgebruiker aan tafel
John Bosch vult aan: ‘We hebben bijvoorbeeld twee jaar geleden zelf een studie verricht naar betekenis van de kenniseconomie voor de stad, in ruimtelijk opzicht. Dan gaat het om het verbinden van wonen, werken, ontspanning, onderwijs. Die kennis passen we toe bij tal van projecten.’ Bosch signaleert daarbij een andere verhouding met de opdrachtgever: ‘Met Student Experience zijn we inmiddels toe aan onze vierde project. We hebben daar als OZ intensief meegedacht over het concept. Voor ons ook nieuw: ineens zit je direct met de eindgebruiker aan tafel. Samen ga je kijken: wie wil er op deze plek wonen en verblijven? Architectuur is dan vervolgens meer het gevolg van het proces dat samen wordt doorlopen. De gebruiker vormt het startpunt: hoe wil hij de stad beleven?’

Eigen initiatief
Ook de samenwerking met BESIX rondom het KPMG-gebouw in Amstelveen kan onder deze categorie van ‘anders werken’ worden geschaard. Hier werd op eigen initiatief en in heel korte tijd een aanpak ontwikkeld om het bekende kantoorgebouw van Alberts & Van Huut langs de A9 te herontwikkelen, nadat KPMG eruit was vertrokken. Zwols: ‘We hebben daar een concept bedacht waarmee allerlei functies aan het gebouw zouden kunnen worden toegevoegd. Het belang van de relatie met de achterliggende woonbuurt en het centrum van Amstelveen hebben we in beeld gebracht. Voor de gemeente was dat bijvoorbeeld echt een eye-opener.’ Het traject mondde uiteindelijk niet uit in de herontwikkeling van het volledige gebouw maar droeg wel weer bij tot het aanscherpen van de opgave en het in beeld brengen van kansen en mogelijkheden bij deze gebouwtransformatie, zo maakt Stijn van de Sande duidelijk.

Complexe opgave
Dat architect en bouwer elkaar inmiddels goed kennen komt nu ook bij de Terraced Tower in Rotterdam goed van pas. Voor BESIX betekent het project met de ‘gestapelde vloeren van geluk’ een terugkeer naar Rotterdam en G4, een bewuste strategie aldus Stijn van de Sande. ‘Inzet is om een project te realiseren dat veel teruggeeft aan de omgeving en aan de stad. Daarbij is het in meerdere opzichten een complexe bouwopgave, met een locatie die vlak tegen een waterkering aanligt en waarbij diep in de grond moet worden gegaan. Ook qua bouwlogistiek niet eenvoudig. Maar juist daarom een uitdaging!’ Volgens Van de Sande is er een grote urgentie in steden als Rotterdam door onder meer de grote vraag naar betaalbare woningen. ‘Aan die ambitie willen we graag onze bijdrage leveren. En door ons te focussen op dit soort complexe projecten ontwikkelen we ook weer kennis. Kennis die ons en onze partners bij toekomstige projecten rondom stedelijke verdichting goed van pas kan komen.’ Zwols: ‘We zijn intensief met BESIX in gesprek geweest over de vraag: hoe krijgen we dit project bouwbaar? Als er inderdaad synergie is in het team en sprake van een sterk gezamenlijk doel, dan kun je in korte tijd veel met elkaar bereiken. Je gaat samen op zoektocht en dan kun je uit elke impasse komen.’